Postaw na przyszłość. Pomagam mojemu dziecku wybrać szkołę i zawód.
„Dla młodego człowieka wybór zawodu ma podwójne znaczenie: z jednej
strony jest on skutkiem decyzji o nauce i kształceniu w celu osiągnięcia
określonych kwalifikacji, a równocześnie jest decyzją o osiągnięciu określonej
pozycji społecznej i socjalnej.” (….)
W życiu przechodzimy przez poszczególne etapy edukacji, doskonalimy się i dokształcamy, zdobywamy kolejne kompetencje, kwalifikacje i certyfikaty głównie po to, by w przyszłości móc z satysfakcją realizować się w pracy zawodowej. Aktualne trudności ze znalezieniem zadowalającego zatrudnienia, które napotyka wiele osób, czyni z posiadania godnej pracy wartość niezwykle cenną i pożądaną oraz sytuuje je bardzo wysoko w hierarchii ludzkich potrzeb, planów i marzeń. Dlatego też z coraz większą uwagą i świadomością znaczenia dobrego przygotowania się do wejścia na rynek pracy i efektywnego funkcjonowania na nim podchodzimy do kwestii trafnego wyboru ścieżki edukacji zawodowej. Nigdy dotąd konieczność dokonywania decydujących wyborów przez coraz młodszych członków społeczeństwa nie była tak mocno odczuwana jak obecnie.
Rodzicu - czy zastanawiałeś się nad tym, kto ma największy wpływ na edukacyjne i zawodowe wybory twojego dziecka?
O wyborze szkoły i zawodu uczeń szkoły podstawowej oczywiście może zdecydować samodzielnie. Zdarza się jednak, że wyboru dokona pod wpływem innych osób, sytuacji, czy też okoliczności.
W trakcie prowadzonych przez KOWEZiU badań zapytano uczniów o to, kto i co ma największy wpływ na ich edukacyjne i zawodowe wybory.
Okazało się, że:
- największy wpływ na decyzje uczniów dotyczące wyboru szkoły czy zawodu, mają rodzice oraz tradycje rodzinne
- ogromny wpływ ma również grupa rówieśnicza, znajomi i koledzy młodego człowieka
- istotną rolę odgrywają także nauczyciele, którzy swoją postawą mogą zachęcić bądź zniechęcić do wyboru danego zawodu,
- nie mniej ważna jest wiedza czerpana z Internetu
- dużą rolę odgrywa sieć szkół w danym regionie, odległość danej placówki od miejsca zamieszkania młodej osoby
- moda na dany zawód może znacząco przyczynić się do podjęcia takiego, a nie innego wyboru szkoły i zawodu
- o wyborze decyduje czasami przypadek, media oraz prognozy, jakie możliwości finansowe da ukończenie danej szkoły czy kierunku.
Wyniki badań jednoznacznie wskazują na Was- Rodziców- jako osoby znaczące, które są autorytetem także w sytuacji kształtowania przyszłej ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Warto zatem wykorzystać ten kredyt zaufania udzielony przez dzieci i potraktować jako inwestycję w ich przyszłą karierę.
Czy spodziewaliście się, że macie tak duży wpływ na wybory swoich dzieci? Bez wątpienia możecie być pomocni w podjęciu dobrej decyzji o wyborze szkoły i zawodu przez Wasze dzieci. Wyniki badań, które wcześniej przytoczono, wskazują również na istotny wpływ na wybór szkoły lub zawodu tzw. czynników zewnętrznych.
Nie zapominajmy jednak o tym, że poza oddziaływaniem rodziny, szkoły, przyjaciół, czy też przypadku, ważną rolę pełnią tzw. czynniki wewnętrzne, do których zaliczamy:
- zainteresowania
- predyspozycje
- zdolności, talent
- umiejętności
- temperament
- cechy charakteru
- wartości
- możliwości intelektualne
- postawy
- przekonania
- stan zdrowia.
Czy rodzice mogą być doradcami?
Rodzicu - jak pokazują badania, to Ty masz największy wpływ na podejmowanie decyzji przez Twoje dziecko. Jesteś pierwszym doradcą swojego nastolatka w przeróżnych sprawach dnia codziennego, zatem spróbuj także wesprzeć go w wyborze szkoły ponadpodstawowej i zawodu.
Choć towarzyszysz mu na co dzień, możesz zapytać niepewnie: Co mogę zrobić? Jak mogę pomóc? Przede wszystkim możesz:
- zaobserwować, jakie czynności chętnie wykonuje Twoja córka lub syn, co ich pasjonuje,
zajmuje, ciekawi i rozmawiać z nim na ten temat. Są one bowiem pierwszym źródłem
informacji o jego zainteresowaniach,
- przyglądać się temu, w których zajęciach pozalekcyjnych Twoje dziecko czuje się jak
przysłowiowa „ryba w wodzie”,
- rozmawiać na temat interesujących córkę lub syna przedmiotów szkolnych. Rozmowy te
mogą być dla Ciebie kopalnią wiedzy o potencjale dziecka,
- towarzyszyć w codziennych obowiązkach- to pozwala na zaobserwowanie przejścia
z dziecięcej fazy marzeń, zawodowych fantazji („Będę sławną piosenkarką, albo modelką”)
poprzez fazę zainteresowań („Świetnie, gdy mamy dwie matematyki. Gorzej, gdy dwie
historie”) do krystalizacji pomysłów na siebie („Interesują mnie samochody. Wybiorę szkołę
branżową i będę mechanikiem samochodowym”),
- angażować się w życie szkoły, także we współpracę związaną ze wspieraniem uczniów
w planowaniu kariery edukacyjnej i zawodowej.
Czy warto być doradcą swojego dziecka w sprawach związanych z wyborem szkoły i zawodu? TAK
Ponieważ:
- dobrze znasz swoje dziecko
- możesz motywować je do szukania odpowiedzi na pytanie „Co chcę robić w życiu?”
- stanowisz dla dziecka najważniejszy punkt odniesienia w rozumieniu świata, także tego związanego z pracą zawodową, czy uczeniem się
- przekazujesz informacje o zawodach, szkołach, pracy zawodowej; często jesteś pierwszym źródłem informacji, któremu Twoja córka lub syn z zaufaniem przyklejają etykietę „wiarygodne”
- dzielisz się z dzieckiem swoją wiedzą i własnymi doświadczeniami zawodowymi
Kluczem do podjęcia decyzji o wyborze szkoły ponadpodstawowej i zawodu jest poznanie samego siebie tzn. tego, co nas interesuje, jakie mamy talenty, umiejętności, cechy charakteru. Warto poświęcić czas na zebranie informacji o możliwościach dziecka.
Nastolatek czerpie informacje o sobie od rówieśników, nauczycieli i swoich bliskich.
Rodzice mogą bardzo dużo powiedzieć swojemu dziecku o nim samym. Rodzice są tymi
osobami, które na co dzień obserwują dzieci w rozmaitych sytuacjach, w czasie wykonywania
różnych zadań. Można powiedzieć, że rola rodzica w rozpoznawaniu możliwości dziecka jest
nie do przecenienia. I choć każdy rodzic zna swoje dziecko, to przed dokonywaniem ważnych
wyborów i podejmowaniem decyzji o przyszłym zawodzie warto nazwać zainteresowania,
zdolności, porozmawiać o wartościach jakie są dla dziecka ważne. Na co zwracać uwagę?
O czym rozmawiać?
Zainteresowania
Każdy człowiek ma pewne zainteresowania, choć nie zawsze potrafi je nazwać i o nich mówić. Zainteresowania zmieniają się wraz z wiekiem. Najpierw są to zainteresowania spostrzeżeniowe (pierwszy rok życia), zainteresowania mową (drugi rok życia), ogólne ( trzeci- siódmy rok życia), zainteresowania specjalne i przedmiotowe, pomagają młodym ludziom wybrać w przyszłości właściwy zawód (siódmy- dwunasty rok życia), zainteresowania estetyczne i społeczne (dwunasty- osiemnasty rok życia).
Obserwując dziecko, można zauważyć, że dużo czasu i uwagi poświęca ono, np. niektórym przedmiotom szkolnym, zajęciom pozalekcyjnym czy pozaszkolnym. Zainteresowania mają wpływ na zachowania młodych ludzi. Daje się zauważyć, że uczniowie, którzy interesują się danym tematem, chętniej go zgłębiają i poszerzają wiedzę. Można zaobserwować zależność między ich zainteresowaniami a tym, czego lubią się uczyć. Na przykład jeśli dziecko interesuje się chemią, to chętnie będzie brało udział w konkursach z tej dziedziny lub zaangażuje się w zajęcia koła chemicznego. Takich działań raczej nie podejmie dziecko, które twierdzi, że chemia to strata czasu.
Często zdarza się również, że nastolatek interesuje się czymś, co nie jest bezpośrednio powiązane z nauką szkolną, np. modą, czy motoryzacją. Określenie zainteresowań sprzyja identyfikacji młodego człowieka z wybranymi obszarami zawodowymi oraz zachęca do poszukiwań informacji o zawodach charakterystycznych dla danego obszaru. Warto również zastanowić się jakie przedmioty szkolne lubi Twoje dziecko, z których ma najlepsze oceny? Zainteresowania mogą być ściśle zależne od talentów danej osoby czyli wybitnych, niepospolitych, samorodnych uzdolnień człowieka w danej dziedzinie. Talent wynika z inteligencji wielorakich (matematyczno- logicznej, ruchowej/kinestetycznej, lingwistycznej, wizualno- przestrzennej, muzycznej, intrapersonalnej/refleksyjnej, interpersonalnej, przyrodniczej: Test Inteligencji Wielorakich H. Gardnera). A czym interesuje się Twój syn/Twoja córka?
Zdolności
Zdolność można traktować jako pewną sprawność do wykonywania czynności lub możliwości, dzięki którym człowiek zdobywa wiadomości, umiejętności, sprawności. Najczęściej wyróżnia się zdolności ogólne, do których zalicza się inteligencję, spostrzegawczość, wyobraźnię, zręczność oraz zdolności specjalne, ukierunkowane- przedmiotowo- językowe, matematyczne, muzyczne, plastyczne, techniczne czy sportowe. Warto o uzdolnieniach rozmawiać z dziećmi, gdyż one kojarzą je głównie z działalnością artystyczną. A przecież dziecko może być uzdolnione językowo, bo szybko i efektywnie uczy się języków obcych.
Takie właśnie przejawy uzdolnień u dzieci można wykorzystać podczas planowania dalszej kariery edukacyjnej. Jakie zdolności ma Twój syn/Twoja córka?
Umiejętności
Można zastanawiać się nad tym, co dziecko umie robić. Oczywiście trudno tu mówić o umiejętnościach zawodowych, choć zdarzają się uczniowie, którzy mają już pewne umiejętności, bo czymś konkretnie się interesują (np. informatyką, motoryzacją, gotowaniem, pieczeniem). Często podpatrują osoby wykonujące interesujące ich zawody, spotykają się z nimi i pomagają w wykonywaniu prac, np. naprawa samochodu, upieczenie danego ciasta.
Rodzice mogą zaobserwować u swoich dzieci także inne umiejętności, które zwykło się nazwać ponadzawodowymi czy kluczowymi. Trudno jest je przyporządkować tylko do jednego ściśle określonego zawodu. Jako przykładowe można wymienić, np. radzenie sobie ze stresem, wyszukiwanie informacji, zarządzanie czasem, planowanie ... .
Wartości
Wartości to podstawowe kryterium-przewodnik w kształtowaniu postaw człowieka w stosunku do wydarzeń, zjawisk, przedmiotów i ludzi. Są źródłem motywacji i osobistych działań w danej dziedzinie, świadomym wyobrażeniem tego, co jest ważne, na zdobyciu tego na czym człowiekowi najbardziej zależy. Nie warto wybierać zawodu pozostającego w sprzeczności z preferowanymi wartościami. O wartościach trzeba rozmawiać, gdyż dzieci rzadko wiążą to zagadnienie z wyborami edukacyjno-zawodowymi. Jeśli np. ktoś ceni sobie niesienie pomocy innym, angażuje się w różne akcje pomocowe, wolontariat, to może to być wskazówka, że w przyszłości wybierze dla siebie profesję z grupy zawodów społecznych. Natomiast jeśli dla kogoś wartością jest niezależność, to raczej nie wybierze zawodu, w którym trzeba podporządkowywać się przełożonym i wykonywać polecenia służbowe. Jakie wartości są ważne dla Twojego syna/Twojej córki?
Temperament
Temperament to zbiór cech charakterystycznych dla danej osoby. Jedni potrafią długo wykonywać monotonne zajęcie, nie odczuwając znużenia, innych po minucie dopada zniecierpliwienie i zniechęcenie. Jedni potrzebują ludzi wokół, inni wolą samotność. Różnice w reagowaniu na te same bodźce związane są właśnie z temperamentem, stąd np. trudno sobie wyobrazić kogoś, kto jest żywiołowy, ekspresyjny, wykonującego pracę laboranta, która wymaga spokoju i długotrwałej koncentracji na zadaniu. Obserwacje w tym zakresie także mogą dostarczyć informacji, które będą przydatne w szukaniu pomysłów na karierę zawodową dziecka. Jaki temperament ma Twój syn/Twoja córka?
Cechy charakteru
Słowo charakter oznacza względnie trwałe właściwości postępowania człowieka, w których wyraża się jego stosunek do innych ludzi, do samego siebie, do własnego działania. Cechy charakteru są zauważalne w zachowaniu, działaniu, uczuciach i emocjach, które jesteśmy w stanie kontrolować, wpływać na nie i je kształtować. Planując drogę zawodową, warto je poznać. Do tego można oczywiście zachęcać także dzieci. Jeśli ktoś jest bardzo dokładny, to szybciej odnajdzie się w zawodach wymagających dużej precyzji niż ktoś dla kogo są to cechy zupełnie obce. A jaki charakter ma Twój syn/Twoja córka?
Możliwości intelektualne
Analizując potencjał dziecka, gdy rozważamy wybór szkoły ponadpodstawowej i zawodu, warto odpowiedzieć na kilka pytań dotyczących dotychczasowych szkolnych osiągnąć:
- Jak radzi sobie z nauką?
- Jakie ma oceny?
- Jakie ma zasoby wiedzy i umiejętności?
Na powyższe pytania warto poszukiwać odpowiedzi razem z dzieckiem. Porozmawiać z wychowawcą klasy, do której uczęszcza, nauczycielami prowadzącymi zajęcia, pedagogiem, psychologiem.
Stan zdrowia
Jeśli dziecko jest pod opieką jakiejś specjalistycznej poradni, to trzeba zapytać lekarza, czy nie ma przeciwwskazań do wykonywania wybranego przez dziecko zawodu. Nie należy wybierać zawodu, do wykonywania którego uczeń ma przeciwwskazania zdrowotne.
W „Informatorze o zawodach szkolnictwa branżowego” przy każdym zawodzie podane są m.in. informacje o kompetencjach społecznych ważnych w danym zawodzie. Można zacząć rozmowę o tym, czy dany zawód jest odpowiedni dla Twojego dziecka.
Poszukiwanie wiadomości o zawodach jest bardzo ważnym krokiem w procesie podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych. Ryzykowne jest wybieranie zawodu bez rzetelnej, aktualnej i wyczerpującej informacji o nim.
Jeśli Twoje dziecko jest zainteresowane jakimś konkretnym zawodem, to dobrze jest dowiedzieć się o nim jak najwięcej. Jakich informacji szukać? Na co zwrócić uwagę?
Przede wszystkim dobrze będzie, jeśli dziecko /rodzic dowie się:
- jakie czynności zawodowe wykonuje osoba w danym zawodzie
- jakie są wymagania wobec osób zainteresowanych określonym zawodem
- w jakich warunkach wykonuje się pracę w danym zawodzie
- jakie są przeciwwskazania do pracy w danym zawodzie (kto nie powinien wykonywać
tego zawodu głównie ze względu na stan zdrowia)
- jakie trzeba mieć wykształcenie, by zdobyć dane kwalifikacje zawodowe
- jakie są możliwości doskonalenia
- jakie są szanse znalezienia pracy.
Zdobycie aktualnej, rzetelnej informacji o zawodach to krok do wyboru profesji, która dziecka nie rozczaruje. Jeśli nastolatek wybierze zawód na podstawie wiedzy o sobie i swoich
możliwościach, funkcjonujących zawodach oraz rynku pracy, istnieje duża szansa na to,
że wybrany zawód okaże się jego pasją. Rozmowy o zawodach można zacząć od rozmów
z rodziną i znajomymi albo od poszukania informacji w różnych publikacjach czy Internecie.
Aby mieć aktualną, rzetelną i wiarygodną wiedzę o zawodach, warto sięgnąć do profesjonalnych źródeł informacji zawodowej. Znajdziemy w nich opisy poszczególnych
zadań zawodowych, warunków pracy w danym zawodzie oraz kompetencji, jakie są
wymagane.
Zawody zostały ułożone w grupy branżowe i grupy zawodowe tak, by łatwiej było szukać opisów poszczególnych zawodów.
W szczegółowych opisach zawodów można znaleźć:
- zakres zadań wykonywanych w danym zawodzie
- opis efektów kształcenia w zawodzie
- typ szkoły, w której prowadzone jest kształcenie
- możliwości kształcenia na kwalifikacyjnych kursach
- warunki pracy
- kompetencje społeczne ważne w danym zawodzie
- możliwości dalszej kariery edukacyjnej i zawodowej.
Programy komputerowe i strony internetowe służące wyszukiwaniu informacji zawodowych i edukacyjnych, program Doradca 2000, filmy o zawodach- www.koweziu.edu.pl (Strefa ucznia),www.doradztwozawodowe.koweziu.edu.pl, www.psz.praca.gov.pl, www.ore.edu.pl.
Jeśli chcemy pozyskać informacje o lokalnym i krajowym rynku pracy- o zawodach
nadwyżkowych (na które nie ma zapotrzebowania) lub deficytowych (na które jest zapotrzebowanie), to znajdziemy je w urzędach pracy. Wykaz znajduje się na stronie
www.psz.praca.gov.pl.lub analizując ogłoszenia prasowe. Należy również pamiętać, że rynek pracy jest zmienny i za kilka lat będzie wyglądał zapewne inaczej.
W jaki sposób można pomóc dzieciom zbierać informacje o zawodach?
Jako rodzice możecie:
- wychowawcę, by zorganizował spotkania z przedstawicielami
zawodów, które interesują Wasze dzieci
- zgłosić wychowawcy klasy pomysł zorganizowania wycieczki zawodoznawczej do
firmy, która zatrudnia osoby w interesujących dzieci zawodach
- zaproponować dzieciom sięgnięcie do czasopism młodzieżowych, w których można
znaleźć informacje o zawodach i ich opisy
- odwiedzać strony WWW szkół ponadpodstawowych
- zachęcić dzieci, by rozmawiały z rodziną, znajomymi o zawodach, które oni wykonują
- brać udział w targach edukacyjnych, targach pracy
- uczestniczyć z dziećmi w drzwiach otwartych szkół, akcjach promocyjnych szkół
- sięgać do informatorów szkolnych, broszur i ulotek
- odwiedzić strony z katalogami zawodów
- wykorzystywać Internet.
Jak planować?
Planowanie jest pewnego rodzaju strategią przygotowującą człowieka do podejmowania konkretnego działania. Człowiek planuje i w efekcie określa kroki prowadzące do osiągnięcia zamierzonego celu:
- należy ściśle określić cel
- trzeba dokonać przeglądu zasobów, warunków, środków, z których można korzystać
podczas realizacji planu, a więc na drodze do osiągnięcia celu
- konieczne jest dokładne i terminowe realizowanie zamierzeń zapisanych w planie
- plan powinien zawierać dokładne określenie działań na tydzień tak, by
można było dokładnie sprawdzić, czy cel na ten tydzień został osiągnięty
- należy kontrolować osiągane wyniki w poszczególnych etapach realizacji planu, porównywać je z zamierzonym celem
- gdy pojawia się konieczność dokonywania zmian w planie- reagować
- trzeba uwzględniać okoliczności, które mogą spowodować konieczność dokonywania
zmian w planach.
Jak formułować cele?
Cel jest „tym do czego się dąży, co się chce osiągnąć; punktem, miejscem, do którego się zmierza”. Stawianie celów nadaje sens życiu i przyszłości, także tej zawodowej. Ale nie każdy cel spełnia taką rolę. Jeżeli ktoś mówi „Kiedyś nauczę się
pływać”, to może zdarzyć się, że nigdy się tego nie nauczy. Dlaczego? Np. przez to „kiedyś”.
Poprawnie określony cel powinien być:
- osobisty- powinien mieć wysoką wartość dla osoby, która go realizuje
- pozytywny- określać stan pożądany zamiast wskazywać, czego chce się
uniknąć; nie warto planować tego, czego chce się uniknąć (będę szukać ekscytującego
zajęcia)
- konkretny- powiązany z konkretnymi działaniami, które będą prowadzić
do jego osiągnięcia
- osiągalny- możliwy do osiągnięcia przy wykorzystaniu dostępnych zasobów
- realistyczny- dający szansę na osiągnięcie sukcesu, związany z adekwatną samooceną,
o odpowiednim stopniu trudności
- mierzalny- cel i korzyści z jego osiągnięcia powinny być możliwe do zmierzenia
- umiejscowiony w czasie- zawierać daty realizacji poszczególnych etapów.
Zatem jak pomóc dziecku podjąć trafną, dobrą, racjonalną i odpowiedzialną decyzję?
Przede wszystkim: skupić się na celu, brać pod uwagę konsekwencje, pamiętać o ryzyku. Rodzice mogą pomagać swoim dzieciom w podejmowaniu decyzji, ale zarazem, promując ich autonomię i rozwój osobisty, zostawiać im wystarczająco dużo przestrzeni, by ostatecznie to one były tymi, które decyzje podejmują!
Czasami jednak warto poszukać pomocy. Dużym wsparciem mogą być: wychowawca klasy, nauczyciel przedmiotu, doradca zawodowy, pedagog, psycholog.
Warto sięgać także po różne dostępne narzędzia pomagające określić predyspozycje dziecka do wykonywania konkretnego zawodu.
Z życzeniami sukcesów
- doradca zawodowy Marzenna Litwiniuk- Mizerska